1. Lai rai trên các báo, thỉnh thoảng đọc thấy dòng tin... rất lạ, tỉ như “Dân Sài Gòn cởi áo cho kẻ trộm mặc chống lạnh”, “Tủ bánh mì miễn phí của người Sài Gòn”. Tại sao lại là “người Sài Gòn”, “dân Sài Gòn”? Có gì đó rất đáng yêu, đúng kiểu chơi đẹp, và có gì đó nghèn nghẹn trong tim...
2. Một người sinh ra và lớn lên ở miền Bắc nhớ lại buổi ban đầu đặt chân đến thành phố này lúc vẫn còn là Sài Gòn trong hơn một năm (trước khi đổi tên “TPHCM” vào tháng 7/1976):
“Sau 1975, có những thứ mà Sài Gòn và miền Nam làm cho hắn rất lạ và không thể quên. Một đêm, chạy xe máy về nhà (ông cậu), tới ngã tư đèn đỏ, ngó hai bên đường vắng hoe, hắn rồ ga tính vọt thẳng. Bất ngờ nghe bên tai tiếng thắng xe cái rẹc, liếc qua thấy ông lão với chiếc xích lô trống không. Quê quá, phải dừng theo!”
“Lên xe bus, xe đò trong Nam luôn cho hắn những cảm giác thích thú để quan sát. Đủ các hạng người, mà sao không chen lấn, cãi vã. Khách nhường ghế cho nhau, thăm hỏi, chỉ đường tận tình (những thứ mà cho đến hôm nay, trên xe bus Hà Nội, người ta phải ghi lên tấm biển to đùng, thành ‘Nội quy’). Lơ xe lăng xăng xách, buộc chằng đồ cẩn thận cho khách, nhảy lên mui, đeo bên thành xe la nhắc người dưới đường cẩn thận.” (theo lời kể anh Tưởng Năng Tiến).
3. Trên mặt báo, trong các cuộc hội thảo, chúng ta không ngớt ca ngợi người Nhật, người Hàn có nếp sống văn minh, rồi bình phẩm: còn lâu, thậm chí cả trăm năm, không biết người Việt có nổi ý thức tự giác, văn minh như vậy hay không. Chùng ta tự dè bĩu mình, tắt một lời, là “tại dân trí người Việt còn thấp”. Nghe mà đau xót.
Chẳng phải vì những hội thảo gọi là khoa học đổ lỗi “tại dân trí”, toàn hội thảo tầm phào. Mà đau xót về một ký ức Sài Gòn, chỉ mới 43 năm thôi, đã gần như bị lãng quên.
Sài-Gòn-trước-năm-1975 trở thành một hành tinh xa lạ rồi sao?
Nhất là những thế hệ mới sinh ra sau năm 1975, cả ngoài Bắc lẫn trong Nam, lại càng không biết.
4. Bác xích lô già cả, học vấn chỉ biết đọc biết viết, kéo thắng cái rẹc dừng lại đèn đỏ giữa đêm vắng, “dân trí” của bác là cao hay thấp? Các cô buôn thúng bán bưng lên xe bus không chen lấn mà còn nhường ghế cho người già cả, họ học i tờ chỉ đủ để đọc mấy con số, “dân trí” của họ là cao hay thấp?
Những nhà nghiên cứu, những nhà báo này nọ làm ơn tìm hiểu quá khứ của Sài Gòn, suy nghĩ cho kỹ. Chửi “dân trí thấp” thì chẳng khác nào tát vào mặt dân tộc mình, tát vào mặt ông già xích lô đêm khuya, tát vào mặt những bà mẹ buôn thúng bán bưng của một Sài- Gòn-cho-ra-Sài-Gòn trước năm 1975!
Không “dân trí” gì ráo ở đây. Lý do, quí vị tự tìm hiểu nếu đủ lòng trung thực.
Tại sao đang từ văn minh rớt cái ạch... thiếu văn minh như hiện nay?
5. Đọc lại dòng tin “Dân Sài Gòn cởi áo cho kẻ trộm mặc chống lạnh”, mà rớt nước mắt. Thương lắm. Mấy chữ “dân Sài Gòn...” giống như một niềm kiêu hãnh còn sót lại, sau 43 năm biển dâu.
Giữ được một chút nếp sống đàng hoàng cỡ vậy, phải mừng, mừng húm.
Kiêu hãnh Sài Gòn chẳng phải là kiêu hãnh của vùng miền cục bộ. Sài Gòn tụ hội tứ xứ, bắc trung nam đều có đủ. Sài Gòn, do vậy, là một Việt Nam thu nhỏ.
Đã từng có một Việt Nam thu nhỏ hết sức văn minh, người sống ra người.
Nguyễn Chương
